CUARTU

           ESTO TENGO QUE LO CONOCER

L'ABECEDARIU
a-b-c-ch-d-e-f-gu-h-h.i-l-ll-m-n-ñ-o-p-qu-r/rr-s-t-u-v-x-y-z. (x-xe) (y-ye) (h. sopuntiada-guah.e)
*Cola x escríbese xa, xe, xi, xo y xu, nunca enxamás con una i en mediu (xabón, xelu, xoven, roxu...)

SALUDAMOS
¡Bonos díes! ¡Bones tardes! ¡Bones nueches!
¡Ta llueu!

LOS DÍES DE LA SELMANA

llunes-martes-miércoles-xueves-vienres-sábadu-domingu

LOS MESES DEL AÑU

xineru-febreru-marzu-abril-mayu-xunu-xunetu-agostu-setiembre-ochobre-payares-avientu

LES ESTACIONES

primavera-branu-seronda-iviernu
*Alcuérdate que díes, meses y estaciones escríbense con minúscula.
EL PREFIXU PER-
Ye lo mismo que mui: mui bien ye perbién. Tamién ye: permal, perguapa, perfeu...
LA LL- INICIAL
lluna, llobu, lleer, llápiz, llargu, llunes, llibru, lleña, llocu, llei...
LA F- INICIAL
fartucu, formiga, furacu, fumu, fabes, falar, faya, felechu...

NOME MASCULÍN-NOME FEMENÍN

el gatu-la gata, el perru-la perra...

SINGULAR-PLURAL NOMES MASCULINOS

el gatu-los gatos, el perru-los perros...

SINGULAR-PLURAL NOMES FEMENINOS

la gata-les gates, la perra-les perres...
SINÓNIMOS-ANTÓNIMOS-POLISÉMIQUES
Sinónimos signifiquen lo mesmo: banduyu=barriga, allegre=gayoleru...
Antónimos lo contrario: alta/baxa, llistu/tuntu, cerca/lloñe, llimpio/gocho...
Polisémiques más d'un significáu: puertu, fueya, carta...

PRESENTE Y PASÁU DEL VERBU SER

Presente: Yo soi, tú yes, él/ella ye, nosotros/nosotres somos, vosotros/vosotres sois y ellos/elles son.

Pasáu: Yo yera, tú yeres, él/ella yera, nosotros/nosotres yéremos, vosotros/vosotres yéreis y ellos/elles yeren.

*P'alcordase: "Ye ye con ye" (ye escríbese cola lletra ye que ye esta "y").

LA –i FINAL

soi, voi, toi, cai, mui, güei, doi, fai, rei…
LA -á FINAL
amistá, felicidá, llibertá, ciudá...

CONTRACIÓN EN + EL/LA/LO/LOS/LES = NEL/NA/NO/NOS/NES
Toi nel colexu. Los neños tan na cai. Naló no más fondo. Nos iviernos xela. La xente ta nes ventanes.

CONTRACIONES CON+ EL/LA/LO/LOS/LES= COL/COLA/COLOS/ COLES

El neñu ta col pá. Mancóse cola pelota. Xugó colo que pudo. Pásolo perbién colos collacios. Gárralo bien coles manes.

CONTRACIÓN EN+ESTI/ESI/AQUEL

Nesti, nesta, nesto, nestos, nestes.

Nesi, nesa, neso, nesos, neses.

Naquel, naquella, naquello, naquellos, naquelles.
CONTRACIÓN TOU+EL=TOL/TOA+LA=TOLA/ TOO+LO=TOLO/TOOS+LOS=TOLOS/ TOES+LES=TOLES
Ta tol día xugando. Nun durmió en tola nueche. Gastó tolo que tenía. Estudia tolos díes. Toles primaveres llueve.

LA DIÉRESIS

güei, güevu, güertu, güeyu, magüestu, güelu, güesu…
LOS POSESIVOS
el/la mio, to, so, nuestru/a, vuestru/a, so.

MITOLOXÍA: LA XANA

Mocina xoven, col pelo roxo con melena y perguapa. Visti de blanco y tolo que tien ye d’oru; les pites,el peñe, l'espeyu… Vive en fontes y regatos con agua perllimpio. Los sos fíos son los xaninos. 

PALLABRERU

colexu, dibuxu, cai muyeres de la paxa, naranxa, colloráu, mariellu, roxu, xuegu, xugar, xuguete, mayestru, escolín, fueya, el neñu ye roxu, cascayu, güeyu, oreya, trabayar, perbién, permal, el Trasgu, el Nuberu, furacu, préstame, magüestu, antroxu, pá, ma, güelu, güela, ñariz, banduyu, almuerzu, xinta, xabón, cascoxu, xaronca, ñube, xente, gochu, xabalín, esperteyu, coneyu, oveya, abeya, yerba, matapioyos, banduyu, lenteyes, panoya, pita pinta, osu, raposu, llobu, esguil, ñariz, oreyes, pá, ma, güelu, tíu, curuxa, raigañu, tueru, rames, faya, carbayu, texu, catañal, raposu, esguil, melandru, llobu, osu, picatueru, sacavera, caleya, teya, pegoyu, pexe, pixín, xarda, almexa, baxo, xiblatu, xerséi, orbayu, raya, semeya, rayu, conceyu...